Thực phẩm gây kích phát hen ở trẻ: Cần lưu ý gì?

Hen phế quản là bệnh viêm mạn tính đường thở, có yếu tố kích phát đa dạng, bao gồm cả tác nhân từ thực phẩm. Mặc dù thức ăn không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra hen, nhưng ở một số trẻ có cơ địa dị ứng, một số loại thực phẩm có thể kích hoạt cơn hen cấp, làm nặng triệu chứng hô hấp hoặc gây khó kiểm soát bệnh. Việc nhận diện và phòng tránh đúng cách các nhóm thực phẩm này là bước quan trọng trong chiến lược quản lý hen cho trẻ em.

 Việc nhận diện và phòng tránh đúng cách các nhóm thực phẩm này là bước quan trọng trong chiến lược quản lý hen cho trẻ em (Ảnh minh họa)

1. Khi nào thực phẩm trở thành yếu tố kích phát hen?

Ở trẻ có cơ địa dị ứng hoặc có tiền sử dị ứng thực phẩm (mề đay, nôn ói, tiêu chảy,…), các protein trong thực phẩm có thể kích hoạt hệ miễn dịch, làm phóng thích histamin và các chất trung gian hóa học. Từ đó gây viêm đường thở cấp tính, co thắt phế quản, tăng tiết nhầy, dẫn đến cơn hen. Phản ứng này có thể xảy ra ngay sau khi ăn hoặc muộn hơn vài giờ.

Trẻ bị hen kèm viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng, hoặc tiền sử dị ứng với sữa, trứng… có nguy cơ phản ứng cao hơn với thực phẩm.

2. Các nhóm thực phẩm dễ gây kích phát hen ở trẻ

a. Thực phẩm dễ gây dị ứng

Sữa bò và các sản phẩm từ sữa: dễ gây dị ứng ở trẻ nhỏ, đặc biệt là dưới 1 tuổi. Dị ứng sữa có thể biểu hiện bằng ho, khò khè, viêm mũi, rối loạn tiêu hóa hoặc cơn hen.

Trứng (đặc biệt là lòng trắng): một trong những dị nguyên phổ biến nhất ở trẻ dị ứng, liên quan đến nhiều phản ứng hô hấp.

Đậu phộng, đậu nành, hải sản (tôm, cua, cá biển): nhóm thực phẩm gây phản ứng nặng, thậm chí sốc phản vệ ở một số trẻ.

Trái cây họ cam quýt, dâu tây, kiwi: có thể gây ngứa họng, ho hoặc làm nặng hen do phóng thích histamin.

b. Thực phẩm chứa chất phụ gia, bảo quản

Sulfite (E220–E228): thường có trong trái cây khô, rượu vang, nước ép công nghiệp, có thể gây cơn hen cấp ở trẻ nhạy cảm.

Monosodium glutamate (MSG): chất tạo vị umami phổ biến trong thực phẩm chế biến sẵn có thể làm tăng phản ứng đường thở.

Chất tạo màu nhân tạo, chất tạo hương tổng hợp: dễ gây phản ứng dị ứng, đặc biệt ở trẻ có hen khó kiểm soát.

3. Dấu hiệu nghi ngờ trẻ bị hen kích phát do thực phẩm

Trẻ khò khè, ho, khó thở, tức ngực sau khi ăn một nhóm thực phẩm nào đó, đặc biệt nếu lặp lại nhiều lần.

Xuất hiện đồng thời với phát ban, ngứa, buồn nôn, tiêu chảy, phù mí mắt hoặc môi.

Phản ứng xảy ra trong vòng 1–2 giờ sau ăn, đôi khi ngay lập tức.

Trong những trường hợp trên, nên ngừng thực phẩm nghi ngờ và đưa trẻ đi khám chuyên khoa để test dị ứng (skin prick test hoặc xét nghiệm IgE đặc hiệu) nhằm xác định chính xác dị nguyên.

4. Cách xây dựng chế độ ăn an toàn cho trẻ hen

Không loại bỏ thực phẩm tràn lan: Chỉ kiêng những thực phẩm đã được bác sĩ xác định là dị nguyên. Việc kiêng không đúng dễ dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng, ảnh hưởng sự phát triển của trẻ.

Đọc kỹ nhãn thực phẩm: Tránh sản phẩm có thành phần dễ gây dị ứng như sữa, trứng, đậu phộng, sulfite… nếu trẻ đã có phản ứng trước đó.

Ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến sẵn, tránh phụ gia, phẩm màu.

Giữ nhật ký ăn uống: Ghi lại những món trẻ ăn và triệu chứng xuất hiện (nếu có) để phát hiện mối liên quan.

5. Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Khi trẻ có triệu chứng hen khởi phát sau ăn từ 2 lần trở lên.

Khi có biểu hiện dị ứng nặng toàn thân kèm triệu chứng hô hấp.

Khi trẻ bị hen dai dẳng, khó kiểm soát, nghi ngờ có yếu tố kích phát từ thực phẩm.

Khi muốn đánh giá nguy cơ dị ứng thực phẩm kết hợp với hen để xây dựng thực đơn phù hợp.

Kết luận

Dị ứng thực phẩm không phải là nguyên nhân phổ biến gây hen, nhưng ở trẻ có cơ địa dị ứng, đây có thể là yếu tố kích phát nguy hiểm và dễ bị bỏ sót. Việc nhận diện đúng dị nguyên, xây dựng chế độ ăn khoa học và theo dõi kỹ phản ứng sau ăn sẽ giúp kiểm soát tốt hen, giảm nguy cơ tái phát cơn cấp và nâng cao chất lượng sống cho trẻ.