Cách theo dõi hen ở trẻ bằng nhật ký triệu chứng và ACT

Hen phế quản là bệnh mạn tính thường gặp ở trẻ em, đặc trưng bởi tình trạng viêm mạn tính đường thở và tăng phản ứng phế quản. Do bệnh có thể thay đổi theo thời gian và chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, việc theo dõi sát diễn tiến bệnh là yếu tố then chốt giúp kiểm soát hen hiệu quả. Hai công cụ đơn giản, dễ áp dụng tại nhà là nhật ký triệu chứng hen và bảng đánh giá kiểm soát hen (ACT). Cả hai đều có thể được sử dụng để đánh giá mức độ kiểm soát hen, kịp thời phát hiện dấu hiệu cảnh báo và giúp bác sĩ điều chỉnh điều trị phù hợp.

Hướng dẫn trẻ học cách nhận biết triệu chứng và ghi chép cùng phụ huynh sẽ giúp nâng cao hiệu quả theo dõi (Ảnh minh họa)

1. Vì sao cần theo dõi hen ở trẻ?

Hen ở trẻ có thể biểu hiện khác nhau theo từng độ tuổi và thường không ổn định trong thời gian dài. Một số trẻ có thể kiểm soát tốt trong nhiều tháng, nhưng tái phát khi có yếu tố khởi phát như dị ứng, nhiễm siêu vi hoặc thay đổi thời tiết. Việc theo dõi đều đặn giúp:

- Phát hiện sớm dấu hiệu bệnh không được kiểm soát

- Tránh lạm dụng thuốc cắt cơn

- Đánh giá hiệu quả của kế hoạch điều trị

- Làm cơ sở khoa học để bác sĩ điều chỉnh phác đồ

2. Nhật ký triệu chứng hen: Dễ làm, hiệu quả cao

Nhật ký triệu chứng hen là bảng ghi chép đơn giản giúp phụ huynh và trẻ ghi nhận các triệu chứng xuất hiện mỗi ngày. Nội dung ghi chép thường bao gồm:

- Thời điểm trẻ có triệu chứng (sáng, tối, khi chơi đùa…)

- Mức độ ho, khò khè, khó thở

- Số lần cần dùng thuốc cắt cơn (salbutamol…)

- Có bị đánh thức về đêm do hen không?

- Có giới hạn vận động không?

- Các yếu tố nghi ngờ gây khởi phát (bụi, phấn hoa, thức ăn, thay đổi thời tiết…)

Tần suất ghi nhật ký: Nên thực hiện liên tục ít nhất 2–4 tuần sau khi điều chỉnh thuốc hoặc khi có dấu hiệu hen nặng lên. Trường hợp hen không ổn định, nên duy trì ghi đều đặn hàng tuần.

3. Bảng ACT (Asthma Control Test) – Công cụ đánh giá đơn giản, khách quan

ACT – Bài kiểm tra kiểm soát hen là bộ câu hỏi được chuẩn hóa nhằm đánh giá mức độ kiểm soát hen trong 4 tuần gần nhất. Có hai bảng ACT: một dành cho trẻ từ 4 đến 11 tuổi (trẻ và phụ huynh cùng trả lời), một dành cho trẻ từ 12 tuổi trở lên (tự trả lời).

Nội dung bảng ACT thường xoay quanh:

- Tần suất có triệu chứng ban ngày

- Tần suất thức giấc về đêm

- Hạn chế trong hoạt động thể chất

- Tần suất dùng thuốc cắt cơn

- Đánh giá chung về mức độ kiểm soát hen

Mỗi câu được chấm điểm từ 1–5. Tổng điểm ≥20 được xem là hen được kiểm soát tốt, điểm 16–19 là kiểm soát một phần, còn ≤15 là không kiểm soát. Kết quả này giúp bác sĩ quyết định có cần điều chỉnh phác đồ hay không.

4. Kết hợp nhật ký triệu chứng và ACT như thế nào?

- Khi trẻ có dấu hiệu không kiểm soát hen (ACT ≤19) hoặc triệu chứng tái phát nhiều hơn 2 lần/tuần, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám sớm.

- Trước mỗi lần tái khám định kỳ, nên chuẩn bị nhật ký triệu chứng và thực hiện bảng ACT, giúp bác sĩ có cái nhìn toàn diện.

- Trong các trường hợp điều chỉnh thuốc hoặc điều trị thử, ghi chép hàng ngày là cơ sở để đánh giá đáp ứng điều trị.

5. Lưu ý khi theo dõi hen ở trẻ

Luôn theo dõi sát sự thay đổi hành vi của trẻ như kém ăn, mệt, ít vận động… có thể là dấu hiệu khởi đầu cơn hen.

Không đánh giá mức độ kiểm soát chỉ dựa vào việc trẻ không ho – cần xem xét cả mức độ hoạt động, ngủ, dùng thuốc và biểu hiện khò khè.

Hướng dẫn trẻ lớn học cách nhận biết triệu chứng và ghi chép cùng phụ huynh sẽ giúp nâng cao hiệu quả theo dõi.

Kết luận

Theo dõi hen bằng nhật ký triệu chứng và bảng ACT là cách hiệu quả, dễ áp dụng tại nhà, giúp bác sĩ và gia đình hiểu rõ hơn về tình trạng bệnh của trẻ. Khi được thực hiện đều đặn và đúng cách, đây là công cụ hỗ trợ đắc lực trong quản lý hen, ngăn ngừa cơn cấp và cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ.