Hen trẻ em ở vùng cao: Thách thức từ khí hậu khắc nghiệt và điều kiện y tế hạn chế

Hen phế quản ở trẻ em không chỉ là vấn đề y tế phổ biến ở các đô thị lớn như TP.HCM hay Hà Nội, mà còn là mối lo thầm lặng tại các vùng cao, nơi điều kiện chăm sóc sức khỏe còn nhiều khó khăn. Trẻ em vùng cao bị hen phế quản thường đối mặt với nhiều rào cản trong chẩn đoán, điều trị và kiểm soát bệnh, từ khí hậu khắc nghiệt đến sự thiếu hụt trang thiết bị, thuốc men và kiến thức y tế cộng đồng.

Trẻ em vùng cao bị hen phế quản thường đối mặt với nhiều rào cản trong chẩn đoán, điều trị và kiểm soát bệnh, từ khí hậu khắc nghiệt đến sự thiếu hụt trang thiết bị, thuốc men và kiến thức y tế cộng đồng (Ảnh minh họa)

1. Tại sao hen ở trẻ em vùng cao khó phát hiện và điều trị hơn?

a. Khí hậu vùng cao dễ làm khởi phát hen

Nhiệt độ lạnh sâu về đêm và sáng sớm, độ ẩm thay đổi đột ngột, gió mùa khô hanh là những yếu tố có thể kích hoạt các cơn hen cấp ở trẻ nhỏ. Nhiều trẻ sống tại vùng núi phía Bắc, Tây Nguyên thường có triệu chứng:

- Ho về đêm và gần sáng.

- Khò khè tái đi tái lại khi chuyển mùa.

- Thở rít, khó thở khi gắng sức hoặc nhiễm lạnh.

Tuy nhiên, do biểu hiện giống viêm phế quản hoặc viêm phổi tái phát, trẻ dễ bị điều trị nhầm hoặc điều trị không đúng phác đồ hen.

b. Thiếu thiết bị chẩn đoán chuyên sâu

Tại nhiều trạm y tế xã, trung tâm y tế huyện vùng cao, không có máy đo chức năng hô hấp (spirometry), không đủ thuốc hít dự phòng hoặc dụng cụ xịt định liều. Việc này khiến:

- Hen không được chẩn đoán xác định.

- Trẻ không được điều trị dự phòng đúng cách.

- Dễ tái phát cơn hen cấp nặng, có thể đe dọa tính mạng.

c. Hạn chế kiến thức và thói quen điều trị

Nhiều phụ huynh tại vùng cao còn e ngại thuốc xịt, không biết cách sử dụng buồng đệm, hoặc tin vào biện pháp dân gian không có hiệu quả y học rõ ràng. Hậu quả là trẻ dễ lệ thuộc vào thuốc cắt cơn, không kiểm soát tốt viêm đường thở – yếu tố gốc của bệnh hen.

2. Biểu hiện hen ở trẻ vùng cao có gì đặc biệt?

Ở các vùng khí hậu lạnh, độ ẩm thấp hoặc hay có gió mùa mạnh, hen phế quản ở trẻ có thể biểu hiện rõ rệt hơn khi:

- Trẻ tiếp xúc với khói bếp than, củi – phổ biến tại nhiều hộ gia đình vùng núi.

- Có nhiễm trùng hô hấp tái đi tái lại mà không rõ nguyên nhân.

- Có người thân trong gia đình có cơ địa dị ứng (chàm, viêm mũi dị ứng...).

Các triệu chứng điển hình cần lưu ý:

- Ho kéo dài về đêm và gần sáng.

- Thở rít khi thay đổi thời tiết.

- Trẻ mệt nhanh, không chơi đùa được như các bạn cùng lứa.

- Cơn khó thở xuất hiện khi trời lạnh hoặc sau nhiễm siêu vi.

3. Làm gì để cải thiện kiểm soát hen cho trẻ vùng cao?

a. Tăng cường chẩn đoán sớm tại cộng đồng

Cần nâng cao nhận thức cho cán bộ y tế tuyến xã về triệu chứng hen ở trẻ nhỏ.

Tăng cường chương trình sàng lọc hen dựa trên lâm sàng và theo dõi đáp ứng điều trị.

b. Hỗ trợ điều trị dự phòng đúng cách

Bổ sung thuốc hít chứa corticoid liều thấp và dụng cụ buồng đệm trong các chương trình y tế cộng đồng.

Hướng dẫn phụ huynh cách sử dụng thuốc đúng kỹ thuật và đều đặn, không lạm dụng thuốc giãn phế quản.

c. Cải thiện điều kiện sống và giảm tiếp xúc yếu tố kích phát

Hạn chế dùng bếp than trong không gian kín.

Giữ ấm đầy đủ khi trời lạnh, đặc biệt vào sáng sớm.

Tránh cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, phấn hoa khô, lông động vật...

Kết luận

Hen phế quản ở trẻ em vùng cao là vấn đề còn ít được quan tâm đúng mức. Trong khi khí hậu khắc nghiệt và ô nhiễm trong nhà làm tăng nguy cơ hen, thiếu hụt trang thiết bị y tế và thông tin đúng cách khiến bệnh dễ bị bỏ sót, chẩn đoán sai hoặc điều trị không hiệu quả. Việc tăng cường truyền thông, hỗ trợ điều trị dự phòng và nâng cao nhận thức cộng đồng sẽ giúp trẻ em vùng cao được sống khỏe mạnh hơn dù đang mang trong mình căn bệnh hen mạn tính.