Hen phế quản ở trẻ em và khói đốt củi, than tổ ong: Mối nguy từ căn bếp

Tại nhiều vùng nông thôn, trung du và khu vực khó khăn, việc sử dụng củi khô, than tổ ong, rơm rạ làm chất đốt trong sinh hoạt hàng ngày vẫn còn phổ biến. Tuy nhiên, khói sinh ra từ các chất đốt truyền thống này chứa nhiều chất gây kích ứng mạnh đường hô hấp và là một trong những yếu tố môi trường tăng nguy cơ khởi phát và làm nặng bệnh hen phế quản ở trẻ em.

Khói sinh ra từ các chất đốt truyền thống chứa nhiều chất gây kích ứng mạnh đường hô hấp và là một trong những yếu tố môi trường tăng nguy cơ khởi phát và làm nặng bệnh hen phế quản ở trẻ em.

1. Tại sao khói từ củi và than tổ ong gây hại cho trẻ mắc hen?

a. Khói bếp – nguồn phát tán chất độc hại

Khói từ củi, than tổ ong và rơm rạ khi đốt cháy giải phóng hàng loạt hợp chất nguy hiểm, bao gồm:

- Carbon monoxide (CO) – gây giảm oxy máu

- Particulate matter (PM2.5) – hạt bụi siêu mịn dễ lắng đọng ở phế nang

- Formaldehyde, benzene, toluene – chất kích thích phế quản mạnh

- Các hydrocarbon thơm đa vòng có khả năng gây viêm và tổn thương tế bào biểu mô hô hấp

Các chất này làm tăng phản ứng viêm đường thở, thúc đẩy cơn hen cấp, đặc biệt ở trẻ có cơ địa dị ứng hoặc hen phế quản nền.

b. Trẻ em nhạy cảm hơn người lớn

Trẻ nhỏ có đường thở hẹp, phổi đang phát triển, khả năng đào thải chất độc kém hơn người trưởng thành.

Việc thường xuyên hít phải khói bếp trong không gian kín (bếp nhỏ, không có ống khói, kém thông thoáng) làm tăng nồng độ chất độc tích tụ, dẫn đến ho, khò khè, khó thở tái diễn, đặc biệt là về đêm.

2. Trẻ mắc hen sống trong nhà sử dụng củi, than có nguy cơ gì?

- Tăng tần suất lên cơn hen cấp, đặc biệt khi nhiệt độ thấp, độ ẩm cao khiến việc đốt củi, đốt than kéo dài hơn trong ngày.

- Giảm hiệu quả của thuốc điều trị hen, do niêm mạc đường thở bị kích ứng thường xuyên.

- Nguy cơ suy giảm chức năng hô hấp sớm, cản trở phát triển thể chất và học tập.

- Dễ bị chẩn đoán nhầm là viêm phế quản, viêm phổi do triệu chứng tương tự, dẫn đến sử dụng kháng sinh không cần thiết, bỏ sót hen.

3. Giải pháp giảm tác hại khói bếp với trẻ mắc hen

a. Cải thiện môi trường bếp

- Ưu tiên sử dụng bếp gas, bếp điện, bếp năng lượng sạch khi có điều kiện.

- Nếu phải dùng than, củi:

- Lắp ống khói, đảm bảo thông khí tự nhiên tốt

- Không để trẻ em chơi gần bếp hoặc ở trong bếp khi đang nấu

- Không ngủ trong không gian có khói từ than tổ ong đang cháy âm ỉ

b. Tầm soát và điều trị đúng bệnh hen

- Trẻ có biểu hiện ho khò khè kéo dài, ho về đêm hoặc khó thở khi thay đổi thời tiết cần được khám chuyên khoa hô hấp nhi.

- Trẻ đã được chẩn đoán hen cần điều trị bằng thuốc kiểm soát (dạng xịt corticoid liều thấp) và theo dõi sát triệu chứng.

- Cần lập kế hoạch phòng ngừa tái phát hen, bao gồm tránh tiếp xúc với khói đốt và hướng dẫn xử trí khi trẻ có dấu hiệu lên cơn.

4. Giáo dục cộng đồng – yếu tố then chốt

- Phụ huynh cần được tư vấn rằng khói bếp cũng là một dạng “dị nguyên” không thể xem nhẹ, tương tự phấn hoa, lông thú hay bụi mịn.

- Tại các khu vực còn sử dụng bếp than, bếp củi, cần tăng cường truyền thông y tế về tác hại lâu dài của khói bếp đối với hệ hô hấp trẻ em, đặc biệt là trẻ bị hen.

Kết luận

Hen phế quản ở trẻ em sống trong môi trường có khói đốt củi, than tổ ong là vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nhưng dễ bị bỏ qua. Khói bếp không chỉ là nguyên nhân khởi phát cơn hen cấp mà còn cản trở quá trình điều trị lâu dài. Việc cải thiện điều kiện sinh hoạt, phát hiện sớm và điều trị đúng cách là giải pháp then chốt giúp trẻ mắc hen được bảo vệ tốt hơn và phát triển khỏe mạnh.