Dị nguyên thường gặp gây hen ở trẻ em Việt Nam

Hen phế quản ở trẻ em là bệnh lý viêm mạn tính đường hô hấp có liên quan mật thiết đến yếu tố cơ địa dị ứng và các tác nhân môi trường. Trong đó, dị nguyên – những yếu tố từ môi trường có khả năng kích thích phản ứng miễn dịch quá mức – đóng vai trò quan trọng trong việc khởi phát và làm trầm trọng thêm bệnh hen, đặc biệt ở nhóm trẻ có cơ địa dị ứng. Việc xác định dị nguyên đặc hiệu ở trẻ em tại Việt Nam giúp xây dựng kế hoạch điều trị và dự phòng hiệu quả.

Phân và xác gián là dị nguyên phổ biến, thường có ở khu vực thành thị, nhà chật hẹp, vệ sinh kém (Ảnh minh họa)

1. Dị nguyên là gì và tại sao ảnh hưởng đến hen phế quản?

Dị nguyên là các chất vô hại đối với người bình thường nhưng gây ra phản ứng dị ứng ở người có cơ địa mẫn cảm. Khi dị nguyên xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, da hoặc tiêu hóa, hệ miễn dịch sẽ kích hoạt phản ứng viêm, phóng thích histamin và các cytokine gây co thắt phế quản, phù nề niêm mạc và tăng tiết chất nhầy – các yếu tố chính làm xuất hiện triệu chứng ho, khò khè, khó thở ở trẻ bị hen.

2. Các dị nguyên thường gặp gây hen ở trẻ em Việt Nam

a. Dị nguyên trong nhà

- Mạt bụi nhà (Dermatophagoides pteronyssinus và D. farinae): Là dị nguyên đường hô hấp phổ biến nhất, đặc biệt ở các thành phố lớn và vùng có khí hậu nóng ẩm như Việt Nam.

- Nấm mốc (Aspergillus, Cladosporium, Alternaria): Xuất hiện trong không khí ẩm, trên tường ẩm mốc, điều hòa không vệ sinh kỹ. Gây hen dai dẳng và khó kiểm soát.

- Lông và biểu mô động vật: Chó, mèo, chuột… đặc biệt nếu trẻ ngủ chung hoặc tiếp xúc thường xuyên với vật nuôi trong nhà.

- Gián: Phân và xác gián là dị nguyên phổ biến, thường có ở khu vực thành thị, nhà chật hẹp, vệ sinh kém.

b. Dị nguyên ngoài trời

- Phấn hoa: Một số loài cây như cỏ tranh, phượng, cây hoa sữa, hoặc cỏ dại vào mùa ra hoa có thể phát tán phấn hoa gây kích ứng.

- Nấm mốc trong môi trường tự nhiên: Tồn tại trong không khí ngoài trời, đặc biệt vào mùa mưa, làm tăng nguy cơ cơn hen.

c. Dị nguyên thực phẩm

Mặc dù không phải là nguyên nhân chính của hen, một số trẻ có hen kèm dị ứng thực phẩm như: sữa bò, trứng, hải sản, đậu phộng, có thể có triệu chứng hô hấp sau khi ăn.

d. Các tác nhân gây kích phát không phải dị nguyên

Ngoài các dị nguyên thật sự, trẻ bị hen còn có thể bị kích phát bởi các yếu tố khác như:

- Không khí lạnh, bụi mịn PM2.5, khói thuốc lá thụ động

- Virus đường hô hấp, đặc biệt là RSV và Rhinovirus

- Hoạt động thể lực quá mức, thay đổi thời tiết

3. Làm sao để xác định dị nguyên gây hen ở trẻ?

a. Khai thác tiền sử lâm sàng

- Cơn hen xuất hiện vào thời điểm cụ thể: mùa mưa, buổi sáng sớm, sau dọn dẹp nhà cửa, sau khi chơi với vật nuôi…

- Các triệu chứng dị ứng kèm theo: viêm mũi dị ứng, viêm da cơ địa, mày đay, chàm sữa.

b. Làm test dị ứng chuyên sâu

- Test lẩy da (Skin Prick Test): xác định dị nguyên qua phản ứng trên da, thường dùng cho dị nguyên hô hấp và thực phẩm.

- Định lượng IgE đặc hiệu (sIgE): xét nghiệm máu giúp xác định các kháng thể dị ứng đặc hiệu với từng loại dị nguyên.

- Test loại trừ bằng cách loại bỏ dị nguyên nghi ngờ (Elimination test): theo dõi triệu chứng sau khi cách ly yếu tố nghi ngờ trong môi trường sống.

4. Chiến lược kiểm soát hen bằng cách tránh dị nguyên

Giữ nhà cửa sạch sẽ, khô ráo, dùng máy hút bụi, tránh thảm, gấu bông.

Tránh tiếp xúc vật nuôi nếu trẻ có phản ứng dị ứng đã được xác nhận.

Đảm bảo hệ thống thông gió tốt, hạn chế ẩm mốc.

Loại bỏ tổ gián, vệ sinh nhà bếp thường xuyên.

Đeo khẩu trang khi ra ngoài, nhất là vào mùa phấn hoa hoặc khi chỉ số ô nhiễm không khí cao.

Không hút thuốc và không để trẻ hít phải khói thuốc thụ động.

Kết luận

Việc nhận diện và kiểm soát các dị nguyên là một trong những chiến lược quan trọng để giảm nguy cơ tái phát cơn hen và cải thiện chất lượng sống cho trẻ bị hen phế quản. Cha mẹ và người chăm sóc cần được tư vấn kỹ về môi trường sống, thực phẩm và thói quen sinh hoạt phù hợp với tình trạng dị ứng của trẻ.