FeNO trong chẩn đoán và theo dõi hen phế quản: Hiểu đúng vai trò của xét nghiệm đo nồng độ nitric oxide trong khí thở

FeNO (Fractional exhaled Nitric Oxide) là một xét nghiệm không xâm lấn, được sử dụng để đánh giá tình trạng viêm đường thở – đặc biệt là viêm typ 2 (type 2 inflammation), thường gặp trong hen phế quản dị ứng hoặc hen do tăng bạch cầu ái toan.

 

 

Máy đo FeNO

 

1. FeNO là gì?

 

FeNO là viết tắt của nồng độ nitric oxide (NO) phân đoạn trong khí thở ra. NO là một chất được tế bào biểu mô đường thở sản xuất, đóng vai trò như một dấu ấn sinh học (biomarker) của viêm đường thở do Th2, đặc trưng bởi sự hiện diện của IL-4, IL-5, IL-13 và tăng bạch cầu ái toan.

 

2. Khi nào cần đo FeNO?

 

Theo khuyến cáo của GINA 2024 và ATS (American Thoracic Society), xét nghiệm FeNO có thể được chỉ định trong các trường hợp:

- Hỗ trợ chẩn đoán hen phế quản, đặc biệt khi các triệu chứng không điển hình và hô hấp ký không rõ ràng

- Phân biệt hen với các bệnh lý khác như COPD, viêm phế quản mạn, ho kéo dài không do hen

- Dự đoán đáp ứng với corticoid hít (ICS): FeNO cao gợi ý khả năng đáp ứng tốt

- Theo dõi hiệu quả điều trị: giảm FeNO sau điều trị cho thấy viêm đường thở đã được kiểm soát

- Đánh giá tuân thủ điều trị: FeNO cao bất thường có thể do không dùng thuốc đúng cách

 

3. Giá trị tham khảo của FeNO

 

 

4. Ưu điểm và hạn chế của xét nghiệm FeNO

 

Ưu điểm:

- Không xâm lấn, nhanh chóng, dễ thực hiện

- Cho kết quả trong vài phút

- Đánh giá được tình trạng viêm mà hô hấp ký không thể phản ánh

- Giúp cá thể hóa điều trị hen, lựa chọn bệnh nhân phù hợp với ICS hoặc sinh học kháng IL-5, IL-13

Hạn chế:

- Chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố: hút thuốc lá, dị ứng theo mùa, nhiễm virus hô hấp

- Không phản ánh viêm typ không Th2

- Không thay thế hoàn toàn cho hô hấp ký hoặc đo PEF

 

5. FeNO trong phân tầng điều trị hen

 

Các hướng dẫn gần đây cho thấy FeNO có vai trò trong cá thể hóa điều trị hen:

- FeNO cao (>50 ppb): Khả năng đáp ứng tốt với ICS, có thể cân nhắc thêm thuốc sinh học nếu bệnh nặng

- FeNO trung bình (25–50 ppb): Xem xét kết hợp với lâm sàng và chức năng hô hấp để điều chỉnh thuốc

- FeNO thấp (<25 ppb): Nếu triệu chứng vẫn còn, cần đánh giá lại chẩn đoán hoặc xem xét nguyên nhân khác như hen do stress, reflux dạ dày

 

6. Có nên đo FeNO định kỳ?

 

Có. Việc đo FeNO định kỳ có thể giúp:

- Phát hiện sớm đợt bùng phát viêm dù chưa có triệu chứng

- Đánh giá nguy cơ tái phát hoặc mất kiểm soát hen

- Cân nhắc giảm liều hoặc ngưng ICS một cách an toàn nếu FeNO duy trì ở mức thấp

Một số nghiên cứu cho thấy đo FeNO định kỳ giúp giảm tỷ lệ nhập viện và đợt cấp ở người bệnh hen.

 

7. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả FeNO

 

Hút thuốc lá: Giảm nồng độ FeNO giả tạo

Dị ứng mũi xoang: Tăng FeNO độc lập với hen

Nhiễm khuẩn hô hấp cấp: Tạm thời tăng NO

Chế độ ăn giàu nitrat (rau lá xanh, củ cải): Có thể làm tăng nhẹ FeNO

Corticoid đường hít hoặc uống: Giảm nhanh FeNO chỉ sau vài ngày

 

Tóm tắt

 

FeNO là xét nghiệm hiện đại, có giá trị cao trong chẩn đoán và quản lý hen phế quản, đặc biệt trong:

- Phân loại viêm đường thở typ 2

- Dự báo đáp ứng với điều trị ICS

- Theo dõi tiến triển bệnh và hiệu quả điều trị

Tuy nhiên, FeNO không nên dùng đơn lẻ, mà cần được kết hợp với thăm khám lâm sàng, hô hấp ký và tiền sử bệnh để đưa ra chẩn đoán và chiến lược điều trị toàn diện.