Chẩn đoán phân biệt ho mạn tính: Khi nào cần nghĩ đến hen phế quản?

Ho mạn tính (ho kéo dài trên 8 tuần) là một trong những lý do phổ biến khiến bệnh nhân tìm đến bác sĩ chuyên khoa hô hấp. Trong số các nguyên nhân gây ho mạn, hen phế quản (hen suyễn) là một nguyên nhân quan trọng, nhưng dễ bị bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm, đặc biệt nếu không điển hình.

Vậy khi nào cần nghĩ đến hen phế quản trong chẩn đoán phân biệt ho mạn? Dưới đây là hướng dẫn chi tiết theo tiêu chuẩn chuyên môn y khoa cập nhật.

 

1. Tổng quan về ho mạn tính

 

Ho mạn tính được định nghĩa là ho kéo dài trên 8 tuần, không liên quan đến nhiễm trùng hô hấp cấp tính. Theo các nghiên cứu dịch tễ, nguyên nhân thường gặp nhất của ho mạn tính là:

- Hen phế quản và các biến thể

- Viêm mũi xoang dị ứng, chảy dịch mũi sau (PNDS)

- Trào ngược dạ dày-thực quản (GERD)

- Ho do thuốc ức chế men chuyển (ACE-I)

- Viêm phế quản mạn hoặc COPD

- Ung thư phổi (hiếm nhưng cần loại trừ)

 

 

Hen phế quản ở trẻ có thể biểu hiện duy nhất là ho kéo dài, không có khò khè, không khó thở (Ảnh minh họa)

 

2. Khi nào cần nghĩ đến hen phế quản?

 

Hen phế quản nên được nghĩ đến trong các trường hợp ho mạn có đặc điểm sau:

 

a) Ho về đêm, ho khi thay đổi thời tiết

 

- Ho thường nặng lên vào ban đêm hoặc gần sáng

- Dễ kích hoạt khi tiếp xúc với khói bụi, mùi lạ, thời tiết lạnh, gắng sức

 

b) Không sốt, không đờm đặc

 

- Ho khan hoặc ho có đờm trong, không có dấu hiệu nhiễm khuẩn rõ

- Không có triệu chứng nhiễm trùng đi kèm (sốt, đau rát họng…)

 

c) Có tiền sử dị ứng hoặc gia đình có hen

 

- Bản thân hoặc người nhà có tiền sử viêm mũi dị ứng, eczema, hen

- Có thể kèm theo ngứa mũi, chảy nước mũi, ngứa mắt

 

d) Có đáp ứng với điều trị thử corticoid hít

 

Ho cải thiện đáng kể sau vài ngày dùng thuốc xịt corticoid hoặc giãn phế quản

 

3. Các biến thể hen gây ho mạn tính

 

Không phải lúc nào hen cũng biểu hiện với khó thở, khò khè. Một số biến thể lâm sàng của hen có thể gây ho đơn thuần, dễ nhầm với viêm họng hoặc viêm phế quản:

 

a) Ho đơn thuần do hen (Cough-variant asthma – CVA)

 

- Biểu hiện duy nhất là ho kéo dài

- Không có khò khè, không khó thở

- Chẩn đoán dựa vào đáp ứng với corticoid hít hoặc test kích thích phế quản dương tính

 

b) Hen về đêm (Nocturnal asthma)

 

- Ho chủ yếu xảy ra ban đêm

- Có thể gián đoạn giấc ngủ

- Rất nhạy với thay đổi thời tiết, độ ẩm

 

c) Hen do gắng sức

 

- Ho xảy ra sau khi chạy, leo cầu thang, tập thể dục

- Có thể có cảm giác tức ngực nhưng không rõ rệt

 

4. Chẩn đoán hen trong ho mạn như thế nào?

 

a) Hô hấp ký

 

Test quan trọng nhất để xác định tắc nghẽn luồng khí có hồi phục

FEV1 tăng >12% và >200ml sau test giãn phế quản gợi ý hen

 

b) Test kích thích phế quản (Methacholine, histamine)

 

Được sử dụng khi hô hấp ký bình thường nhưng nghi ngờ hen

Nhạy nhưng cần thực hiện tại cơ sở chuyên khoa

 

c) Đo FeNO

 

Đo nitric oxide trong khí thở ra để đánh giá viêm đường thở typ 2

FeNO cao hỗ trợ chẩn đoán hen

 

d) Điều trị thử

 

Trong một số trường hợp không chắc chắn, có thể điều trị thử với ICS và theo dõi đáp ứng sau 2–4 tuần

 

5. Khi nào loại trừ hen?

 

- Ho liên tục không dao động, không đáp ứng với corticoid hoặc giãn phế quản

- Có triệu chứng báo động như: sụt cân, ho ra máu, đau ngực kéo dài, tiền sử ung thư

- Hình ảnh X-quang hoặc CT ngực bất thường

 

6. Tối ưu điều trị khi xác định hen là nguyên nhân

 

Khi xác định hen là nguyên nhân gây ho mạn, hướng điều trị cần bao gồm:

- Thuốc corticoid hít là nền tảng điều trị

- Có thể kết hợp với giãn phế quản dạng hít (LABA hoặc SABA)

- Theo dõi bằng hô hấp ký định kỳ, hoặc đo FeNO nếu có điều kiện

- Tránh yếu tố khởi phát: khói bụi, lạnh, dị nguyên

 

Tóm tắt