Tiêm phòng cúm, phế cầu - 'thuốc không phải thuốc' trong điều trị hen hiệu quả

Trong chiến lược quản lý toàn diện bệnh hen phế quản, bên cạnh việc sử dụng thuốc kiểm soát và cắt cơn, các biện pháp dự phòng biến chứng, đặc biệt là dự phòng nhiễm khuẩn hô hấp, đóng vai trò quan trọng.

Hai loại vắc xin thường được nhấn mạnh là vắc xin cúm mùa và vắc xin phế cầu, được xem như “thuốc không phải thuốc” – tức không điều trị trực tiếp triệu chứng hen, nhưng có thể giảm nguy cơ bùng phát cơn hen cấp, nhập viện và tử vong ở người bệnh hen, đặc biệt là trẻ nhỏ, người lớn tuổi và những người có bệnh nền hô hấp mạn tính.

Vì sao người mắc hen cần tiêm phòng cúm và phế cầu?

1. Nhiễm siêu vi và vi khuẩn là nguyên nhân hàng đầu gây bùng phát cơn hen cấp

- Virus cúm (Influenza A/B) gây viêm niêm mạc đường thở, kích hoạt phản ứng viêm quá mức ở người bị hen, làm gia tăng tình trạng tắc nghẽn đường thở cấp tính

- Vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae) có thể gây viêm phổi, nhiễm trùng tai giữa hoặc xoang, đặc biệt dễ gây bội nhiễm sau cúm, làm nặng bệnh hen và tăng nguy cơ biến chứng

2. Tiêm phòng giúp phòng ngừa cơn hen cấp và nhập viện

Nhiều nghiên cứu cho thấy:

- Tiêm vắc xin cúm giúp giảm 38–45% nguy cơ nhập viện do đợt cấp hen

- Tiêm vắc xin phế cầu giúp giảm nguy cơ viêm phổi cộng đồng ở người hen, nhất là nhóm >65 tuổi hoặc có đồng mắc

Tiêm phòng cúm: Những điều cần biết

Lịch tiêm: Mỗi năm một lần, trước mùa cúm (thường là vào cuối mùa mưa, đầu mùa lạnh ở Việt Nam)

Đối tượng nên tiêm:

- Trẻ ≥6 tháng tuổi bị hen hoặc có tiền sử khò khè tái đi tái lại

- Người lớn bị hen phế quản, đặc biệt là nhóm hen trung bình – nặng

- Người ≥60 tuổi

- Phụ nữ có kế hoạch mang thai có tiền sử hen hoặc dị ứng

- Hiệu lực: Sau 2 tuần tiêm và kéo dài khoảng 6–12 tháng tùy chủng cúm

Tiêm phòng phế cầu: Có cần thiết?

Phế cầu khuẩn là nguyên nhân chính gây viêm phổi, viêm tai giữa, viêm màng não

Người mắc hen, đặc biệt nếu đã từng dùng corticosteroid toàn thân kéo dài, có nguy cơ cao bị nhiễm trùng phế cầu.

Các loại vắc xin phế cầu:

- Vắc xin phế cầu 13: được nghiên cứu, phát triển bởi Pfizer (Mỹ) và được sản xuất tại quốc gia Bỉ. Loại vắc xin này là vắc xin cộng hợp giúp phòng tránh được 13 chủng vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae) gồm 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F và 23F 

- Vắc xin phế cầu 10:  được nghiên cứu và phát triển bởi Glaxosmithkline (GSK) – Bỉ. Loại vắc xin này là vắc xin cộng hợp giúp phòng tránh 10 chủng vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae) gồm 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F và 23F 

- Vắc xin Phế cầu 23 giúp ngăn ngừa được 23 chủng phế cầu khuẩn khác nhau, được nghiên cứu và sản xuất tại Công ty MSD (Mỹ). Loại vắc xin này giúp phòng tránh 23 chủng vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae) gồm 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F và 33F 

- Vắc xin Phế cầu 15 Vaxneuvance (Ireland) là vắc xin Phế cầu cộng hợp, phòng ngừa 15 tuýp huyết thanh của vi khuẩn phế cầu, bao gồm: 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F, 22F, 23F và 33F

- Vắc xin phế cầu 20 Prevenar 20 do Tập đoàn Dược phẩm Pfizer (Mỹ) sản xuất tại Bỉ, giúp phòng ngừa 20 chủng vi khuẩn phế cầu.

Thời gian tiêm, lịch tiêm nên theo tư vấn bác sĩ dựa trên độ tuổi và tình trạng miễn dịch.

Cần lưu ý gì khi tiêm vắc xin ở người mắc hen?

Không tiêm khi đang có cơn hen cấp

Thông báo cho bác sĩ nếu:

- Trẻ đang dùng thuốc corticoid toàn thân

- Có tiền sử dị ứng nặng với bất kỳ loại vắc xin nào

- Vắc xin không gây khởi phát hen – một quan niệm sai lầm phổ biến

- Phản ứng sau tiêm thường nhẹ, bao gồm sốt nhẹ, sưng đau tại chỗ tiêm

Tiêm phòng là bảo vệ kép: phòng bệnh – ngăn biến chứng

Tiêm vắc xin cúm và phế cầu không chỉ giúp người mắc hen tránh được nhiễm trùng hô hấp – yếu tố hàng đầu làm bùng phát cơn hen cấp, mà còn:

- Giảm nhu cầu sử dụng corticoid toàn thân

- Giảm nguy cơ nhập viện

- Tăng khả năng duy trì kiểm soát bệnh ổn định

Kết luận

Dù không phải là thuốc điều trị hen trực tiếp, vắc xin cúm và phế cầu là công cụ quan trọng giúp giảm đáng kể biến chứng nguy hiểm ở người mắc hen. Việc đưa tiêm phòng vào kế hoạch điều trị hen là một phần trong quản lý bệnh toàn diện, đã được khuyến cáo trong nhiều hướng dẫn điều trị hen trên thế giới và tại Việt Nam.

Phụ huynh có con bị hen, người lớn tuổi mắc hen hoặc bệnh nhân có hen trung bình – nặng nên chủ động tham khảo bác sĩ để được tư vấn lịch tiêm phù hợp và an toàn.