BỆNH ÁN LÂM SÀNG TIÊU BIỂU ĐIỀU TRỊ HEN SUYỄN Ở TRẺ EM BẰNG TÔ TỬ GIÁNG KHÍ THANG

Tác giả: Đổng Sảnh, Cao Kim Kim, Trương Bảo Thanh - Đại học Trung y dược Sơn Đông, Trung Quốc

(Tạp chí Trung y dược Bắc Kinh, Tháng 8 năm 2012)

Bé gái, 3 tuổi, vào viện ngày 10/09/2011. Lý do vào viện: Ho suyễn đã 8 ngày. Triệu chứng: Ho, có đờm khó khạc, đờm trong cổ họng, thở khò khè, miệng hôi, lòng bàn tay bàn chân nóng, buồn nôn, ngủ không an giấc, đại tiện ngày 1 lần, phân khô, nước tiểu có màu vàng, thích ăn đồ béo ngọt, dầu mỡ. Lưỡi đỏ rêu vàng dày, họng xung huyết, nghe phổi thấy tiếng rale rít ở cả 2 phế trường.

Chẩn đoán y học hiện đại: Theo dõi hen phế quản.

Chẩn đoán Y học cổ truyền: Chứng háo suyễn. Biện chứng bệnh thuộc Phế thực Thận hư, thực chứng.

Phương thuốc sử dụng: Tô tử giáng khí thang gia giảm: Tử tô sao 9g, bán hạ 6g, hoàng cầm 6g, bạch tiền 6g, chích khoản đông hoa 9g, hậu phác 6g, trần bì 9g, chích tử uyển 9g, qua lâu 15g, lai phục tử sao 12 g, bạch giới tử 4.5 g, cam thảo 6g. Chế độ ăn thanh đạm.

Phương thuốc cổ Tô tử giáng khí thang có lịch sử hơn 1500 năm (Ảnh minh họa: Benhhen.vn)

Sau 4 thang, các triệu chứng giảm hẳn, thỉnh thoảng ho, còn đờm nhưng không còn hen suyễn, ngủ ngon, đại tiện khô, ngày 1 lần, tiểu tiện bình thường. Lưỡi đỏ rêu dày hơi vàng, họng đỏ, tim phổi bình thường. Phương thuốc trên bỏ lai phục tử sao, bạch giới tử, gia đương qui 9g, đảng sâm 12g, tiếp tục sau uống 5 thang triệu chứng hết hoàn toàn.

Phân tích: Trẻ đang ở giai đoạn cơn hen, sau khi điều trị cơ bản các triệu chứng đã được kiểm soát, các chứng trên thuộc thượng thực hạ hư, với thực chứng là chủ yếu.

Chọn dùng tô tử giáng khí thang gia giảm để điều trị cho trẻ, bỏ nhục quế ôn thận, lấy vị thuốc trị phế thực làm chủ, thanh nhiệt hóa đàm, giáng khí bình suyễn, điều trị cấp tính nên chọn dùng tô tử sao để giáng khí bình suyễn, trừ đàm chỉ ho, bán hạ táo thấp hóa đàm giáng nghịch, hoàng cầm thanh nhiệt táo thấp, bạch tiền giáng khí hóa đàm, chích khoản đông hoa nhuận phế hạ khí, chỉ ho hóa đàm, hậu phác hạ khí giải uất ở ngực, trần bì lý khí giải uất, táo thấp hóa đàm, chích tử uyển hóa đàm chỉ ho, qua lâu thanh nhiệt hóa đàm, lý khí vùng ngực, lai phục tử sao tiêu thực trừ chướng, bạch giới tử ôn phế hóa đàm, lợi khí, tán kết, cam thảo điều hòa các vị thuốc. Các vị thuốc có công dụng trị cả tiêu bản, thượng hạ đồng trị nhưng lấy trị thượng làm chủ, khiến khí giáng hóa đàm, ho suyễn tự khỏi.

Hen suyễn ở trẻ em chủ yếu là các cơn hen tái phát, có đờm trong họng, nhịp thở nhanh gấp, thậm chỉ khó thở với triệu chứng của bệnh thuộc hệ hô hấp là chính, nguyên nhân do phế, tỳ, thận, tam tiêu bất túc, đàm ẩm tích tụ tạo thành căn nguyên, lại thêm các nguyên nhân như ngoại tà, tình chí, ăn uống khiến đàm khí trở trệ tại khí quản mà sinh ra bệnh.

Phân loại thành: Thời kỳ phát bệnh và thời kỳ hòa hoãn.

Thời kỳ phát bệnh thực chứng làm chủ, thời kỳ hòa hoãn hư chứng làm chủ hoặc hư thực tương kiêm. “Chu Đan Khê Tâm Phát - Suyễn Luận” chỉ ra rằng: “Trước khi phát bệnh phù chính khí làm chủ, khi bệnh phát công tà làm chủ”. Trên lâm sàng bệnh nhi thường đến khám bệnh vào thời kỳ phát bệnh, tuân thủ nguyên tắc “Bệnh cấp trước tiên trị ngọn”, dựa vào chứng trạng thời kỳ phát bệnh, hoặc chọn Xạ Can Ma Hoàng Thang gia vị để ôn phế tán hàn, hóa đàm định suyễn, hoặc chọn Định Suyễn Thang gia giảm để thanh nhiệt tiêu đàm, tuyên phế giáng nghịch bình suyễn, hoặc chọn Ma Hạch Thạch Cam Thang gia vị để tân lương tuyên tiết, thanh phế bình suyễn.

Tô tử giáng khí thang có tác dụng giáng khí bình suyễn, trừ đàm chỉ ho, trị phế thực thận hư gây ho suyễn, nếu gặp trên lâm sàng có thể dùng bài này. Tô tử giáng khí thang nguyên phương dùng để điều trị ho kèm đàm suyễn ở người trưởng thành thận hư không nạp khí, nhưng mà ở trẻ em nguyên nhân lại do “Khí của lục phủ ngũ tạng không đầy đủ”, do vậy trên lâm sàng có thể sử dụng phương tô tử giáng khí thang làm cơ bản, đồng thời cần biến hóa theo triệu chứng mà gia giảm.

Ngoài ra, chế độ dinh dưỡng cũng là một phần quan trọng trong điều trị hen suyễn ở trẻ nhỏ, Mặc Toàn đã viết trong “Ấu Khoa Phát Huy” rằng: “Tỳ Vị khỏe mạnh, tứ chi yên bình, Tỳ Vị hư nhược, bách bệnh phát sinh”, “Mặc Thị Gia Tàng Dục Anh Mật Quyết” viết: “Trẻ em vô tri, yêu mọi vật nhìn thấy, làm sao để dạy được? Người dạy là cha mẹ”, cha mẹ đóng vai trò quyết định trong việc phòng ngừa và điều trị bệnh hen suyễn ở trẻ nhỏ, khi điều trị trên lâm sàng cần giao tiếp trao đổi kiến thức với bậc phụ huynh, đồng thời trong thời kỳ phát bệnh cần hướng dẫn tránh cho trẻ ăn đồ sống, lạnh, nhiều dầu mỡ, hải sản…

Thông tin dành cho cán bộ Y tế: